Joodse gemeenten in GRONINGEN
Publicaties van de Mr J.H. de Vey Mestdagh Stichting te Groningen
v/h Stichting Vrienden van het Rijksarchief in Groningen.
Serie: Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen:
- Jongeling , m.m.v. J. Brilleman, Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Ter Apel, Bourtange, Vlagtwedde, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (Groningen 1977, Stichting Vrienden van het Rijksarchief in Groningen) 187 p.
- H. de Vey Mestdagh, J. Dijkstra en E. Schut, Joden in Noord-Oost Groningen. De Joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zandt en omliggende dorpen (Groningen 1980 Stichting Vrienden van het Rijksarchief in Groningen) 583 p.
- C. Hage en J.H. de Vey Mestdagh, De Joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden (Groningen 1985 Stichting Vrienden van het Rijksarchief in Groningen) 369 p.
- J. van Klinken en J.H. de Vey Mestdagh, De Joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (Groningen 1987 Stichting Vrienden van het Rijksarchief in Groningen) 279 p.
- A. E. Schut, Geschiedenis van de Joodse gemeenschap in de Pekela’s 1683-1942 (Assen 1991, Van Gorcum Assen) 247 p. E. Schut, Geschiedenis van de Joodse gemeenschap in de Pekela’s 1683-1942. Geschiedenis van de begraafplaats en overzichten van de Joodse bevolking (Groningen 1991 Publicaties Rijksarchief Groningen) 310 p.
- A. van der Berg en E.P. Boon, De Joodse gemeenschap in de Kanaalstreek, Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel (Groningen 1992 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 291 p.
- Schut, De Joodse gemeenschap in de stad Groningen 1689-1796 (dissertatie Assen 1995 Van Gorcum Assen) 291 p.
- A. van der Berg, De Joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens-Ulrum, Warffum 1751-1947 (Groningen 2000 Mr. J. H. de Vey Mestdagh Stichting) 214 p.
- J. H. de Vey Mestdagh, H. Delies-Nie, W. Domburg, J.A. Gischler, P. Robijn, E. Schut, G. Simmeren en L.W. Sonneveld, De Joodse Inwoners van de stad Groningen en omstreken 1549-1945 en hun begraafplaatsen aldaar 1549-1870 (Groningen 2001 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 621 p. B. T. van Blankenstein, E.P. Boon, G.G. Cohen, H. Delies-Nie, W. Domburg, J.A. Gischler, J.J.M. Lettinck, P. Robijn, G. Simmeren en J.H. de Vey Mestdagh, De Joodse inwoners van de stad Groningen en omstreken 1549-1945 en hun begraafplaatsen aldaar 1870-1945, voorafgegaan door Herinneringen van en aan Joodse Groningers (Groningen 2006 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 3 banden in cassette van resp. 466, 544 en 548 p.
- P. Boon en J.J.M. Lettinck, De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 (Groningen 2001 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 467 p.
- van der Poel, Joodse Stadjers. De Joodse gemeenschap in de stad Groningen 1796-1945 (dissertatie Assen 2004 Van Gorcum Assen) 236 p.
- P. Boon en J.J.M. Lettinck, De Joodse gemeenschappen in Westerwolde 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (Groningen 2004 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 456 p.
- P. Boon, W. Domburg en J.J.M. Lettinck, De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964 Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (Groningen 2010 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 2 banden van resp. 669 en 200 p.
- Domburg, Overzicht van namen van Joodse families in de serie ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ met hun woonplaatsen en onderlinge verwantschappen (Groningen 2010 Mr J.H. de Vey Mestdagh Stichting) 232 p.
De volgende dorpen waarbij geen titel van ons staat zijn te vinden in de volgende delen: Appingedam deel 2, Bellingwolde deel 12, Bourtange deel 12, Groningen stad delen 7, 9 A en B, 11, Hoogezand deel 10, Loppersum deel 2, Nieuweschans deel 12, Ter Apel deel 12, Uithuizen deel 2, Vlagtwedde deel 12, Winschoten deel 13.
Verder verscheen in samenwerking met de Stichting Historie Joods Groningen:
Han Lettinck en Robert Mulder, Klein en groot zijn daar gelijk … De Joodse begraafplaatsen in de provincie Groningen (Bedum 2009 Profiel Uitgeverij) 191 p.
De Stichting Historie Joods Groningen heeft alle begraafplaatsen in de provincie in kaart gebracht, met voor iedere begraafplaats een foto, geschiedenis, plattegrond en de mogelijkheid in de database naar graven te zoeken: klik hier.
Appingedam; Bellingwolde; Bourtange; Delfzijl; Grijpskerk; Groningen; Hoogezand; Leek; Loppersum; Nieuweschans; Noordbroek; Pekela; Stadskanaal; Stedum; Ter Apel; Uithuizen; Veendam; Vlagtwedde; Warffum; Winschoten; Winsum; Zuidbroek (zie Noordbroek).
- APPINGEDAM
Begraafplaats: Sinds 1763. Voor 1763 werd de Joodse begraafplaats in het vlak bij liggende dorp Farmsum gebruikt. De begraafplaats van Appingedam telt 180 stenen, de oudste is uit 1767. Alle stenen zijn gefotografeerd en vertaald. Heidesgang / Netweg
Publicaties: De Joden in noord-oost Groningen, de Vey-Mestdagh (red.) Uitgegeven door de Stichting: “Vrienden v.h. Rijksarchief in Groningen”, 1980
Uit het gemeentearchief
Inventaris van de archieven van de gemeente Appingedam 1811 – 1929, nummer 86.
Vergadering van Burgemeester en Wethouders van Appingedam op 6 maart 1826.
Werden gelezen vier rekwesten als, 1 van Aron Mozes Salomon, 2 Samuel Joachimson, 3 Samuel Mozes Hollander en 4 Mozes Aron Salomons houdende alle verzoek om overeenkomstig bij de wet van den 5 November 1818 No 37 te worden geadmitteerd als debetanten in de 134 en 135 Koninklijke Nederlandsche Loterij.
Waarover zijnde gedelibereerd. Is goed gevonden en verstaan de drie eerst gemelden ? ten einde onder approbatie van den Heer Gouverneur dezer Provincie te admitteren als debiteuren van loten in de twee eerstvolgende Loterijen en het verzoek van laatstgemelden te houden in nadere overweging.
Oud Archief Gemeente Appingedam nummer 176: “Album gymnasii Dammonensis”. 1740 – 1797 en 1820 – 1854.
1786. Aron Moses Salomon, Appingedamensis, Judaeus natione (blz. 44).
1787. Aron Moses Salomon, Appingedamensis, Judaeus (blz. 46).
1789. Aron Moses Salomons Appingedamensis, Judaeus natione, vid. Supra. 44 et 46, per aliquot tempus privata conrectoris instutione usus, nunc secundam classem frequentabit.
Geboorteakte Appingedam. 16 mei 1824 geboren Isaac, zoon van Aron Mozes Salomons, debitant der loterij en R. Meijer. Aron was toen vijftig jaar. Hij zou dus in 1789 in de tweede klas van de Latijnse School hebben kunnen zitten.
Archieven: In het gemeente archief van Appingendam (Wilhelminaweg 14 te Appingedam) bevinden zich ook diverse archieven die intersessant zijn voor Joods onderzoek zoals over een eventuele bijdrage van de Gemeente aan de Israelitische armen.
Uit de notulen van het Plaatselijk Bestuur van Appingedam
Publicatie: In Vissen rond de Floem, Een bijdrage tot het historisch-topografisch onderzoek van de ontwikkeling van de stad Appingedam tot 1810, door A. Hoft, Wolters-Noordhof/Egbert Forsten, Groningen, 1990, staan de eigendomsoverdrachten van de huizen in Appingedam vermeld.
Een voorbeeld: “… Op 16-1-1804 verkoopt Jonas Isaak Levy voor A.M. Salomons aan Lazarus Joosten en Mindeltje Moses de opslag (de “ledige plaats”) aan de Delf: Ten noorden de Delf, ten oosten H. van Alst, ten zuiden de straat, ten westen de Nieuwe Markt.”
- BELLINGWOLDE
Begraafplaats: Sinds ongeveer 1881, 14 stenen. Kerkewg
- BOURTANGE
Begraafplaats:
Tussen 1840 en 1895 werd er gebruik gemaakt van een begraafplaats aan de Oude Jodenkerkhoflaan. Op deze begraafplaats staat nog een tiental zerken. In het gehucht Hebrecht, halverwege Vlagtwedde en Bourtange werd vanaf 1897 begraven. Op deze begraafplaats, de Stobben genaamd, zijn nog 26 zerken te zien. De gemeente Sellingen zorgt voor het onderhoud van de Joodse begraafplaatsen bij Bourtange en Vlagtwedde.
Publicatie: De joden van Bourtange en Vlagtwedde, … een herinnering s.l. : Actief Scheemda bv, 1985. – 104 p. – (ISBN 3-7666-9314-X)
- DELFZIJL
Begraafplaats: In 1655 werd een begraafplaats ingericht aan de huidige Bredelaan in Farmsum, waar aanvankelijk alle Joden uit de streek begraven werden. De begraafplaats werd in 1703 en in 1775 uitgebreid. De begraafplaats te Farmsum wordt sinds 1952 door het gemeentebestuur van Delfzijl onderhouden.
Publicatie: Ze waren onder ons : 300 jaar joden in Delfzijl 1642 – 1942 Delfzijl : Bottema, 1980. – 157 p. – (ISBN 906011-356-X)
- GRIJPSKERK
Begraafplaats: In 1881 kregen de Joden van Grijpskerk de beschikking over een gedeelte van de Algemene Begraafplaats aan de Oosterkade bij de Poel om hun doden te begraven.Het joodse gedeelte van de Algemene Begraafplaats wordt onderhouden door de plaatselijke gemeente.
Publicatie: De Joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden; Groningen : Stichting Vrienden van het Rijksarchief, 1985. – 279 p. – (ISBN 90-800057-2-X)
- GRONINGEN
Begraafplaatsen:
De eerste Joodse begraafplaats, het Jodenkamp aan de Bloemsingel, werd aangekocht in 1747, voor die datum werden de doden in Leeuwarden, Appingedam of de Pekela’s begraven. Tussen 1838 en 1909 was een gedeelte van de Algemene Noorderbegraafplaats buiten de voormalige Boteringepoort als Joodse begraafplaats in gebruik (begraafplaats Moesstraat) In 1909 werd een nieuwe begraafplaats aan de Winsumerstraatweg, de huidige Iepenlaan, in gebruik genomen.
Informatie, foto’s en teksten op Joods Groningen.
Publicaties:
De Joodse gemeenschap in de stad GRONINGEN 1689 – 1796, door E. Schut. Uitgever: Van Gorcum & Comp. B.V., Industrieweg 38, 9403 AB Assen, fax 0592 372064, 1995. publicaties
Zie ook de geschiedenis van de Joden in de provincie Groningen
Archieven:
858 Plaatsingslijst van het archief van de Joodsche Gymnastiek- en Athletiekvereeniging “Attila” te Groningen, 1923-1941.
Address: Cascadeplein 4 9726 AD Groningen; Postbus nr. 30040 9700 RM Groningen
E-mail: info@groningerarchieven.nl
- HOOGEZAND
Begraafplaats: De Joodse gemeenschap begroef haar doden aanvankelijk in Appingedam en Veendam. Vanaf 1836 had men de beschikking over een eigen begraafplaats aan de Knijpslaan in Kolham (gemeente Slochteren), die volgens sommige bronnen al in 1790 in gebruik was.
Archieven:
656 Stukken betreffende de samenstelling van een lijst van schoolgaande Joodse kinderen ten behoeve van verschillende instanties.1941
692 Stukken betreffende de toekenning van reiskostenvergoeding ten behoeve van schoolbezoek door Joodse kinderen. 1941-1942
202 Stukken betreffende de registratie van personen van geheel of gedeeltelijk Joodse bloede, 1941-1948
Address archieven Hoogezand: Gorecht-Oost 157 te Hoogezand; P.O.box nr. 75, 9600 AB Hoogezand,
E-mail: bestuur@hoogezand-sappemeer.nl
- LEEK
Begraafplaats: Achter de huidige Roomsterstraatweg in het gehucht Diepswal was vanaf 1783 een Joodse begraafplaats in gebruik, die in 1790 officieel werd aangekocht.
Publicatie: G.J. van Klinken, ‘Het ontstaan van de joodse gemeente Leek’, in: ‘De’ Leek, de geschiedenis (Leek 2000) pp. 179-194.
De Joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden; Stichting Vrienden van het Rijksarchief, 1985. – 279 p. – (ISBN 90-800057-2-X)
T.Spaans-van der Bijl, Enkele aspecten van drie eeuwen Joods leven in Leerdam; Misjpoge 1992 p.12-20.
- LOPPERSUM
In 1863 werd een stuk grond gepacht op de hoek van de Molenweg en de Schepperij in Loppersum en als begraafplaats ingericht. Deze was tot 1886 in gebruik, daarna kregen de Joden een deel van de Algemene Begraafplaats aan de Tuinbouwstraat toegewezen.Begraafplaats: Tuinbouwstraat, vanaf 1886, 25 stenen. De stenen zijn gefotografeerd.
Publicatie: E. Schut: “de Joodse gemeente van Stedum en Loppersum” in NW Groningendeel 2 serie BGJG, Groningen 1980 p 443-497
- NIEUWESCHANS
Begraafplaats: De Joodse gemeente had twee begraafplaatsen, waarvan de oudste, gelegen in het oostelijke deel van Nieuweschans aan de Bunderpoort buiten de voormalige wal, kort na 1811 aangekocht was. De andere lag aan de Kerkweg in het dorp Bellingwolde en was vanaf 1881 in gebruik.
- NOORDBROEK/ZUIDBROEK
Begraafplaats: In 1886 werd aan de Botjesweg bij ’t Veen in Zuidbroek een eigen begraafplaats ingericht.
De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950
Groningen : Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting, 2001. – 467 p. – (ISBN 90-800057-6-2)
- PEKELA
Publicatie: Geschiedenis van de Joodse gemeenschap in de PEKELA’ s 1683 – 1942, door E. Schut. Uitgever: Van Gorcum & Comp. B.V., Industrieweg 38, 9403 AB Assen, fax 0 592 372064, 1991.
Archieven:
05/03-07/230 Stukken betreffende de ontheffing van personeel van Joodse afkomst uit hun functie, 1940-1942
Archieven Pekela, P.O.Box nr. 20.000, 9665 ZM Oude Pekela
In het Nationaal archief te Den Haag:
Alg. Rijksarchief 2e afdeling
voormalig Departement Erediensten(Joodse gegevens 1813)
inv nr 39 Bolsward, Harlingen,Leeuwarden, Oude Pekela
- STADSKANAAL
Begraafplaats: De Joodse begraafplaats langs de Afdraai, de huidige Ceresstraat werd rond 1845 ingericht, er staan 107 grafstenen.
Publicatie: Berg/Boon; De joodse gemeenschap in de Kanaalstreek : Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel
Groningen : J.H. de Vey Mestdaghstichting, 1992. – 291 p. – (ISBN 90-800057-3-8)
- STEDUM
Begraafplaats: Tot 1863 werden de doden begraven op de Joodse begraafplaats van Appingedam. In dat jaar werd een stuk grond gepacht op de hoek van de Molenweg en de Schepperij in Loppersum. Deze begraafplaats was tot 1886 in gebruik, daarna kregen de Joden een deel van de Algemene Begraafplaats aan de Tuinbouwstraat toegewezen.
Publicatie: Joden in Noord-oost Groningen : de joodse gemeenschappen in Stedum, etc.
Groningen : Stichting Vrienden van het Rijksarchief, 1980. – 583 p. – (ISBN 90-239-1891-6)
- TER APEL
Begraafplaats: Er waren in de regio drie Joodse begraafplaatsen: de eerste bij de Roswinkelstraatweg in Roswinkel, die tot 1886 in gebruik is geweest, de tweede in De Maten, in gebruik tot 1870, en de laatste in Ter Apel, waar vanaf 1886 is begraven.De begraafplaatsen in Ter Apel en De Maten worden onderhouden door de gemeente Vlagtwedde, die te Roswinkel door de gemeente Emmen.
Publicatie: D. Wolf, De Kille Ter Apel : geschiedenis van de Joodse Gemeente Ter Apel
Sturing, [1999]. – 104 p. – (ISBN 90 8034 892 9)
- UITHUIZEN
Begraafplaats: De begraafplaats in Appingedam werd gebruikt.
Sinds 1864 is er één in de Hoofdstraat in gebruik 24 stenen.
- VEENDAM
Begraafplaats: Rond het midden van de 18de eeuw werd aan de Jagtveensloot een Joodse begraafplaats ingericht, die zowel in 1779 als in 1902 uitgebreid werd.
Publicaties:
R.C. Hage en Mestdagh: De joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden
Groningen : Vrienden van het Rijksarchief, 1985. – 368 p. – (ISBN 90-800057-1-1)
Bakker: De kehille Veendam : gegevens over omgebrachte medeburgers van de Joodse gemeenschap in de jaren 1941 tot 1945 behorende tot de Synagoge te Veendam, uit de plaatsen: Veendam, Wildervank en Muntendam.
Veendam : s.n., 1998. – [33], 13 p. – (ISBN 90-5018-532-0)
- VLAGTWEDDE
Begraafplaats: Sinds 1894, 26 stenen
Koelman-Poel and S.Geeske: De joden van Bourtange en Vlagtwedde, … een herinnering
s.l. : Actief Scheemda bv, 1985. – 104 p. – (ISBN 3-7666-9314-X)
- WARFFRUM
Begraafplaats: Sinds 1885, 26 tomb-stones
Publicatie:
C.A. van de Berg: De Joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen, Winsum, Eenrum, Leens-Ulrum.
Groningen : Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting, 2000. – 214 p. – (ISBN 90-800057-4-6)
- WINSCHOTEN
Begraafplaats: Het is niet bekend wanneer de Joodse begraafplaats aan de Liefkensstraat aangekocht werd, maar hij is in ieder geval tussen 1786 en 1828 in gebruik geweest. Daarna werden de doden begraven op een nieuwe begraafplaats in het Achteruit, het huidige St. Vitusholt, buiten de stad. 511 stenen.
Publicaties:
M.E. de Jonge: De Joodse gemeenschap in Winschoten in de negentiende eeuw.
Groningen : s.n., 1983. – 50 p. – (ISBN 90-295-5463-0)
E.Schut: Lijst van in het Oldambt wonende Joden, 1771
Misjpoge, vol. 6(1993), nr. 2, p. 33-42
T. Bakker: de Israelitische Begraafplaats Winschoten
Veendam : s.n., 1999. – 83 p. – (ISBN 965 395 008 6)
- WINSUM
Begraafplaats: Aanvankelijk werden de doden in Groningen begraven. In 1867 werd een begraafplaats in gebruik genomen aan de Munsterweg in Winsumermeeden. Ook in Warffum was er in de tweede helft van de 19de eeuw een Joodse begraafplaats.
Publicaties:
Hamburger en Regtien: Een Joodse erfenis in Winsum
Bedum : Profiel, 1993. – 40 p. – (ISBN 90-5294-074-6)
C.A. van der Berg: De Joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen, Winsum, Eenrum, Leens-Ulrum, Warffum, 1751-1947
Groningen : Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting, 2000. – 214 p. – (ISBN 90-800057-4-6)