De sjoel van Winsum met rode vakbondsvlag in top
Het is in de zomer van 2020, tussen twee lock downs in, druk in het Groningse Winsum. Veel mensen willen met eigen ogen zien hoe dit tot mooiste dorp van Nederland verkozen dorp er uit ziet. Wie van de drukke doorgaande hoofdroutes als de Nieuwstraat of de Schoolstraat afwijkt, ziet op een pleintje opeens, enigszins verscholen, een opmerkelijk gebouwtje. Het gebouw met karakteristieke boogramen is een typisch voorbeeld van een mediene synagoge gebouwd in 1876/1879. Tot 1934 zijn hier joodse erediensten gehouden. De joodse gemeente was toen te klein geworden om het gebouw nog langer als synagoge te blijven gebruiken. Een nieuwe gebruiker diende zich aan. In 1935 werd de synagoge verhuurd aan de Moderne Winsumer Bestuurdersbond, die door aankoop in 1940 eigenaar zou worden. De bond vernoemde hun verenigingsgebouw naar de socialistische joodse voorman Nathan (Nardus) Albert de Vries (Winsum 1878- Groningen 1924): het N.A. de Vriesgebouw (zie foto).
Wie was Nathan (Nardus) Albert de Vries?
Nathan Albert (Nardus) de Vries, geboren in een joods gezin in Winsum heeft een indrukwekkende staat van dienst als bestuurder. Hij was onder meer bestuurder/voorzitter van de Nederlandse Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (NVAA) en voorzitter van de Coöperatie De Toekomst (gesticht door de Groninger Arbeiders Maatschappij). Nardus maakte vooral naam als SDAP-politicus. Hij zat in de gemeenteraad van Groningen, was daarna enige tijd lid en gedeputeerde van de Provinciale Staten om vervolgens in 1924 wethouder te worden, de eerste SDAP-wethouder in Groninggen.
Groningen, 6 dec. 1906: huwelijk Nathan de Vries en Agnes Bruins
Agnes de Vries-Bruins
De echtgenote van Nardus, Agnes de Vries-Bruins (1874-1957), arts en docente, was eveneens een actieve SDAP-politica, onder meer als raadslid in de Groningse gemeenteraad, de provinciale staten en de Tweede Kamer. Op 8 maart (internationale vrouwendag) 2019 kreeg Agnes als een van de 50 vrouwen een plaats in de Groninger Vrouwengalerij evenals vakbondsleidster en politica Roosje Vos (1860-1932). Beide vrouwen hebben verder gemeen dat ze in 1919 werden geïnstalleerd als lid van de Provinciale Staten en dat ze kinderloos bleven. Ook Roosje Vos werd net als Nardus de Vries geboren in een joods gezin, maar dan in Amsterdam.
Van Moderne Winsumer Bestuurdersbond naar NVV en FNV
Gedenkplaat
De exploitatie is in de loop der tijd overgenomen door het NVV, later de FNV. Bij een verbouwing in 1965 vond een ingrijpende wijziging plaats, waarbij bijna alle bijzondere kenmerken die nog herinnerden aan de oude synagoge verdwenen. In 2009 heeft de FNV het gebouw overgedragen aan de Stichting Behoud Synagoge Winsum, die met een ingrijpende restauratie in 2010-2011 de synagoge weer zoveel mogelijk in de oude staat heeft terug gebracht. Ter nagedachtenis aan N.A. de Vries is in de tuin die grenst aan de noordzijde van de synagoge de N.A. de Vriesboom geplant.
Monument
In 1993 is tegen de oostzijde van de synagoge een joods oorlogsmonument aangebracht naar een ontwerp van Jan Buwalda. Het monument bestaat uit twee glazen panelen waarop de namen zijn vermeld van de dertien slachtoffers uit Winsum die in 1942 zijn vermoord in Auschwitz.
Jacques van Gerwen
Januari 2021
Eerder gepubliceerd op de website Het geheugen van de vakbeweging
Bronnen:
- https://www.dewinsumsesjoel.nl/?page_id=9464
- https://www.dewinsumsesjoel.nl/?page_id=22361
- http://www.synagogewinsum.nl/geschiedenis
- https://hethogeland.pvda.nl/nieuws/eerste-n-a-de-vrieslezing-over-strijd-vrouwenkiesrecht-in-winsum/
- Eerste N.A. de Vrieslezing over strijd vrouwenkiesrecht in Winsum – PvdA Het Hogeland Agnes de Vries-Bruins: een rechtlijnige politica › De verhalen van Groningen
- https://katholiekeraadjodendom.nl/video-de-synagoge-van-winsum
