De Weesperstraat | Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie

Op 3 april gaf Rob van het Groenewoud een lezing over zijn boek De Weesperstraat – van Jonas Daniël Meijerplein tot Weesperplein.

In het boek inventariseert hij zoveel mogelijk feiten en verhalen over de mensen en families die dit stuk Amsterdam bewoonden.

Een bekend lied over de Weesperstraat komt uit het Cabaret van Sieto Hoving dat in voormalig Theater Tingel Tangel (nu Betty Asfalt Complex) werd opgevoerd.

Uit de Weesperstraat heet het en is geschreven door Paul Deen (1915-1990):

Er wordt een straat, een straat in Mokum afgebroken
Het is de Weesperstraat, ja, ‘t is de Weesperstraat

‘t Wordt een tweebaansverkeersweg met veel groen aan stroken
Waarlangs een lange rij van flatgebouwen staat

‘t Wordt daar op vrijdagavond nooit meer vrijdagavond
Met extra licht op witte tafels achter ‘t raam

‘t Wordt daar veel chroom en nikkel langs elkander jagend
De Weesperstraat houdt enkel nog misschien zijn naam

Waar Mokums gein-slagader eens onstuimig klopte
Klopt straks de lege ader van het snelverkeer
Maar stel dat op een avond er een auto stopte
En iemand vroeg, de Weesperstraat, hoe was-tie ook alweer

Geen trotse boulevard beantwoordt zulke vragen
Wanneer zijn asfalt spiegelt in zijn neonlicht
Maar waar zo’n diepe wond in Mokum werd geslagen
Zoeft het verkeer die wond misschien geleid’lijk dicht

De Weesperstraat – enkele cijfers

De Weesperstraat 1941-1943. Wie woonden er, wie hadden er een winkel? Rob van het Groenewoud vertelt over de totstandkoming van zijn boek over de Amsterdamse Weesperstraat, van Jonas Daniël Meijerplein tot Weesperplein. De kern van het boek is een beknopte, maar complete beschrijving van de bewoners en winkels gedurende de periode 1940-1943.

In 1940 zijn er 342 winkel- en woonadressen. De globale verdeling van de beroepsgroepen tussen 1935 en 1940 nauwelijks veranderd. Zie het beknopte overzicht (rechts). Wel betreft het voor een belangrijk deel andere personen. De verhouding Joods / niet-Joods blijft ook ongeveer gelijk. In totaal wonen er 921 personen, waarvan 793 Joods (87%). Van deze 793 bewoners zijn er 704 gedeporteerd (90%).

Van elk genoemd gezin worden de kinderen en de wederzijdse ouders genoemd, hoewel vaak niet woonachtig in de Weesperstraat.

Hanneke Soester (1922-2019)

Hanneke is 9 jaar en enig kind als in 1932 de winkel van Henoch Soester (1893-1943) en Sophia Rozette (1896-1943) naar Weesperstraat 19 verhuist. Het gezin woont achter de winkel.
Het is een echt middenstandsgezin, ze hebben het goed, niet arm en niet rijk.
Ontslagen bij de AVRO door Willen Vogt als jodin, ontmoet zij in Westerbork haar kennisje de violiste Jetty Cantor (1903-1992). Zij was bevoorrecht omdat ze ook voor de Duitsers moest optreden. Ze overleefde Auschwitz en stond na de oorlog op toneel. Eén van haar rollen was Saartje in de serie Swiebertje.
In 1942 trouwt Hanneke met David Smalhout (1919-1989) met wie ze een zoon krijgt, de latere tandarts Herman Smalhout (1949).

Familie Vuijsje

Isaac Vuijsje (1879-1943) en Schoontje Beetz (1881-1943) beginnen een bakkerswinkel in 1936 in de Weesperstraat, ze wonen boven de winkel. (foto links)
Ze krijgen 6 kinderen, van wie vier de oorlog overleven, een rood gezin, SDAP, Het Volk, AJC.
Bram (1907-1985), Nathan (1910-1996) en Flip (193-2004) trouwen niet Joods.
Alida (1908-1942), Louis (1915-1943) en Jaap (1920-2010) blijven hun geloof trouw, van wie alleen Jaap de oorlog overleeft.
De nakomelingen van Nathan, Flip en Jaap zijn maatschappelijk actief als schrijver, dichter, onderzoeker of bestuurder.

Tandarts Rosie Colthof

Rosie Colthof is geboren als Roosje Johanna Colthof in Amsterdam op 16 november 1931. (foto midden)
Haar vader Levie Colthof (1896-1944) en moeder Margaretha Dooseman (1899-1943) en tante Gonda Dooseman (1902-1943) werken in het Nieuw Israelitisch Ziekenhuis op de Keizersgracht.
Haar ouders scheiden in 1935 en moeder staat er alleen voor. Thuis wordt er in de avonduren op twee naaimachines flink bijgeklust. De dames eten meestal in het ziekenhuis en Rosie eet illegaal mee. Tante Gonda is orthodox Joods, maar moeder Margaretha is aanhanger van het ‘nieuwe geloof’, het socialisme van de SDAP.
Opa Levie Dooseman woont in de Vedderstichting, het Joods bejaardenhuis in de Weesperstraat 41-43. Opa stopt Rosie af en toe wat toe, zodat ze aan de overkant bij Ricardo snoep kan kopen. Moeder komt onder andere bij De Gruijter en bij Jamin in de Weesperstraat.
Als het NIZ wordt ‘leeggehaald’ ligt Rosie daar met roodvonk, haar redding. Ze komt in de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg en wordt door het verzet ‘gekidnapt’. Ze overleeft daardoor alle volwassen familieleden. Uiteindelijk komt ze in Groningen terecht en is daar schooltandarts.

Rob Fransman’s twee monumenten

Een van de mooiste verhalen kreeg ik van Rob Fransman (1940).
Hij had het eerder gepubliceerd in het orgaan de Waffel van het HOK (Het Ondergedoken Kind).
Het gaat over de Weesperstraat, het monsterlijke monument van Joodse dankbaarheid en het vis- en fruitwinkeltje van zijn tante Sientje (Gesina Arons, 1902-1994) en oom Joop (Josua de Jong, 1899-1981).
Na Rob’s tekst over het Monument van Joodse Erkentelijkheid (1), de officiële naam, komt zijn eigen Monument (2) aan de orde, het vis-en fruitwinkeltje van zijn oom en tante, twee lieve mensen die er precies tegenover een comestibleswinkeltje dreven.
Ze waren voor de oorlog getrouwd, maar hadden geen kinderen.
In het archief vond Rob twee woningkaarten, kaart nummer 1 geeft aan dat ze in juli 1943 het winkeltje starten, nadat de vorige eigenaar naar Duitsland is ‘vertrokken’.
De kaart geeft dat over hen staat geschreven: V(erdwenen)O(nbekend)W(aarheen).
Op kaart 2 lezen we: —Vechtstraat 7 hs, 12Sept44 VOW, 16Jul45 / Weesperstr 81 hs, 4feb59 Nassaukade 143 hs.